"Folwark zwierzęcy" George Orwell

Przypowieść o zwierzętach okazuje się najprawdziwszą opowieścią o ludziach, o ich rywalizacji, umiejętności manipulowania ogółem, starych następstwach losu, charakterystycznych dla wszystkich rewolucji. Na folwarku Jonesa uciskane i zaniedbane zwierzęta zbuntowały się i wygoniły swojego ciemiężcę. Pozostały same - musiały więc zorganizować sobie życie. Władzę objęły świnie (najinteligentniejsze), podzielono obowiązki, bo przecież trzeba coś jeść, a dla motywacji głoszono ideologię i regulamin animalizmu.

"Inny świat" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego

Autobiograficzna powieść o latach spędzonych w łagrze w Jercewie wykracza poza danie świadectwa zbrodni sowieckiej. Przedstawia "inny świat" odgrodzony drutami od tego normalnego, ale w tym odizolowanym świecie funkcjonują ludzie przemocą przeniesieni ze zwykłego. Prawo innego świata to prawo siły, reguły, jakie tam panują oparte są o donos, ciągłe zagrożenie życia, strach, ból. Jest to wielki sprawdzian ludzkich wartości, charakteru i wierności zasadom. Społeczność więźniów odzwierciedla pewne prawdy o całej społeczności ludzkiej, zmienione warunki odwracają hierarchię wartości, wydobywają z człowieka najgorsze instynkty. W przypadku tej powieści także kompozycja odgrywa swoją rolę.


"Medaliony" Zofii Nałkowskiej

Te krótkie opowiadania wyróżniają się ze względu na oszczędność emocjonalną i brak komentarza ze strony autorki. Tylko taka metoda - pozostawienie odbiorcy sam na sam ze zrelacjonowanym zdarzeniem czy losem człowieka pozwoli w pełni odczuć jego grozę. Beznamiętność opisu rzeczy, które miały miejsce w wojennej codzienności jako zwyczajne - a chodzi o przerabianie ludzi na mydło, mordowanie, oddzielanie dzieci od matek i tym podobne akty zbrodni niezwykle potęguje oddziaływanie tej prozy na jej odbiorcę.


"Oda do młodości" Adama Mickiewicza

Utwór uznany za szczytowe osiągnięcie poezji filomackiej. Apostrofa do młodości, której poeta przypisuje wielką siłę. Młodość jest w stanie "przypiąć skrzydła do ramion", wynieść poetę ponad poziomy, ukazać mu perspektywę całego świata. Młodość jawi się jako prawdziwa wartość, siła uczuć, jako bogini zdolna do dokonania przemiany globu. We wstępie utworu łatwo odczytać pragnienie lotu wzwyż, ponad ziemię, wysoko do jasności słońca. Lot taki dokonuje się w wyobraźni poety. I cóż widzimy "z wysokości"? Ziemia jawi się jako obszar gnuśności zalany odmętem, skryty ciemnością, zaś na jej powierzchni - samolubny, samotny w swoim egoizmie "płaz w skorupie". Lecz nad tą smutną planetą błyska jakaś jutrzenka - oznacza zmiany - młodość i romantyzm. Następuje kolejna apostrofa - do młodych przyjaciół, o to, by działać wspólnie, jednością, z poświęceniem i w myśl hasła "oko za oko" - "gwałt niech się gwałtem odciska...".


"Ballady i romanse" Adama Mickiewicza

Zbiór utworów takich jak: "Romantyczność", "Świteź", "Świtezianka", "Rybka", "To Lubię", "Pani Twardowska", "Lilije". Romantyczność - Oto na rynku małego miasteczka młoda dziewczyna, Karusia - zachowuje się jak szalona - rozpacza, wyciąga do kogoś ręce - rozmawia ze zmarłym Jasieńkiem, jej ukochanym. Gdy słuchamy słów dziewczyny, ogarnia nas groza. Widmo zmarłego wydaje się rzeczywiście obecne - "zimny, biały jak chusta" - oto jego wizerunek. Lecz wciąż, jeszcze po śmierci kocha. Wokół nieszczęśliwej Karusi zbiera się gawiedź, lecz ona nikogo nie słyszy ani nie widzi poza swoim Jasieńkiem, ten jednak jako duch jest niewidzialny dla ludu. Znajdujemy się przed koniecznością rozwiązania zagadki. Jak interpretować całe to wydarzenie? Czy dziewczyna dostała poplątania zmysłów na skutek nieszczęścia i w obłąkaniu przeżywa spotkanie ze zmarłym ukochanym? Czy może jest inne wyjaśnienie tej sprawy? Lud prosty, który zebrał się wokół, wierzy Karusi, iż widzi ona Jaśka, "uprawnia" ją do tego ich wielka miłość. Lecz wśród tłumu pojawia się starzec - osobnik reprezentujący wiedzę i naukę, słowem pojęcia klasyczne. Starzec szydzi z całej sprawy, wyśmiewa zabobon ludu i brednie dziewczyny, ogłaszając iż w myśl nauki duchów po prostu nie ma...


"Pan Tadeusz" Adam Mickiewicz

Akcja utworu dzieje się na Litwie w latach 1811-1812, czyli w czasach burzliwych lat epoki napoleońskiej, dokładnie w czasie przygotowań Napoleona do wojny z Rosją. Z tą batalią wiązali Polacy nadzieję szczególną. Miejscem wydarzeń jest Soplicowo i jego najbliższa okolica - ziemie litewskie leżące nad Niemnem (realna, określona geograficznie, zamknięta i uporządkowana określonymi punktami topograficznymi: dwór, sad, ogród, karczma, zaścianek, zamek, las. Swoisty mikrokosmos, centrum świata). Główne postacie to gospodarz dworu w Soplicowie - Sędzia Soplica, skromny duchowny - ksiądz Robak, wierny sługa Protazy i goście mieszkający we dworze, w tym przede wszystkim elegantka Telimena i będąca pod jej opieką Zosia - zubożała córka rodu Horeszków. Do dworku przybywa "ze szkół" bratanek Sędziego - tytułowy pan Tadeusz. Zamku Horeszków wciąż jeszcze pilnuje stary klucznik Gerwazy, który młodego potomka rodu - Hrabiego usiłuje zarazić rodową nienawiścią do Sopliców i żądzą zemsty. Tuż obok znajduje się zaścianek Dobrzyn.


"Faust" J.W. Goethego

Średniowieczny stary alchemik- doktor Faust - całe życie spędził na poszukiwaniu prawdy, posiadł całą wiedzę książkową, lecz nie dało mu to prawdziwej znajomości świata, nie poznał żadnej tajemnicy życia, definicji dobra, zła ani sensu istnienia. Ów rozgoryczony i rozczarowany płytkością nauki człowiek jest tytułowym bohaterem wielkiego dramatu. Oto w "Prologu w niebie" Bóg zezwala Szatanowi, by spróbował użyć swoich sztuczek wobec Fausta. Jest to rodzaj zakładu między Bogiem a Mefistofelesem: czy uda się doprowadzić duszę starca do upadku. Diabeł zjawia się przed uczonym w chwili wielkiego rozgoryczenia i niechęci wobec świata. Obdarza go młodością i możliwością podróżowania w czasie i przestrzeni. Faust odmłodzony i wiecznie aktywny przemierza wielki świat, obserwuje sztukę, religię, architekturę starożytnych, włączony jest w wielkie sprawy globu. Lecz przeżywa także "małe", ludzkie sprawy - miłość do Gretchen (Małgorzaty w polskiej wersji), którą uwodzi a efektem tego jest dziecko. W chwili paniki Gretchen topi swoje maleństwo, a potem nie chce uciec przed egzekucją. Faust założył się z szatanem, iż nigdy nie powie słów: chwilo trwaj, jesteś piękna - gdyż Mefostofeles przyjdzie po niego, po jego duszę. Nadchodzi jednak chwila, gdy Faust wypowiada te słowa, lecz ratuje go przed piekłem chór aniołów - w nagrodę za ciągłą, życiową aktywność.


Sofokles "Król Edyp"

Wyrocznia oznajmiła Lajosowi, że jego syn ma go zabić i poślubić własną matkę. Kiedy urodził mu się syn, Lajos okaleczył go i porzucił w górach. Edypa uratował od śmierci pasterz, który zaniósł go do króla Koryntu, Polybosa. Kiedy Edyp dorósł, zapragną dowiedzieć się o swoim pochodzeniu. Dlatego udał się do wyroczni delfickiej, która wyjawiła mu, że zabije ojca i poślubi matkę. Przerażony tym Edyp postanowił udać się do odległej krainy, aby zapobiec spełnieniu się wyroczni. Po drodze zabił w bójce starca, którym okazał się jego ojciec Lajos. Przed bramami Teb natkną się na Sfinksa, rozwiązał jego zagadkę i w nagrodę otrzymał rękę Jokasty. Miał z nią dwóch synów i dwie córki. Jednak Teby zaczęły nawiedzać nieszczęścia. Edyp dowiedział się od wyroczni, że jest to kara za ojcobójstwo i kazirodztwo. W rozpaczy oślepił się i udał na wygnanie.


William Szekspir "Makbet"

Inspiracją do napisania dramatu była koronacja Jakuba II. Fakt ten zrodził ogromne zainteresowanie dziejami Szkocji i źródłami rodu i dynastii Stuartów. Szekspir, badając historyczne teksty dotyczące interesujących go czasów przestudiował łączącą w sobie informacje autentyczne z fikcyjnymi legendami kronikę Rafała Holinsheda. W niej właśnie znalazł opowieść o królu Dunkanie, Makbecie i Banku, który stał się protoplastą rodu Stuartów. Szekspira zafascynowały postaci z tajemniczej, legendarnej przeszłości, historia Makbeta i Lady Makbet, opowieść o pożądaniu władzy, zaszczytów, bogactw tak wielkim, że prowadzącym do morderstwa. Szekspir pokazuje, że jedno morderstwo, jeden kompromis z własnym sumieniem zawsze powoduje następne zbrodnie. Droga do zguby jest nieuchronna.


Molier "Świętoszek"

Przeciw biernej postawie Orgona wobec Świętoszka buntuje się Damis. Widzi Świętoszka zalecającego się do Elmiry, żony Orgona, która próbuje nakłonić go do rezygnacji z małżeństwa z Marianną. Damis donosi o prawdziwym obliczu Tartuffe’a ojcu. Orgon, uprzedzony przez Świętoszka o domniemanym spisku Damisa, nie wierzy synowi, wyrzuca go z domu, a cały majątek przepisuje Świętoszkowi. Zaślepiony Orgon nie zważa przestrogi Kleanta, brata Elmiry, ani na błagania proszącej o litość Marianny. Wreszcie Elmira postanawia narazić się na zaloty Tartuffe’a, by przekonać męża o jego intencjach. Orgon kryje się pod stołem. Świętoszek w sprowokowanej przez Elmirę rozmowie odsłania swoje prawdziwe oblicze. Orgon jest oburzony, postanawia wyrzucić Świętoszka z domu. Tartuffe ostrzega jednak, że dom nie jest już własnością Orgona. Orgon jest zrozpaczony, tym bardziej, że powierzył Świętoszkowi dokumenty obciążające go przed królem. Przybywa pan Zgoda, który nakazuje rodzinie Orgona opuścić dom. Na szczęście pojawia się oficer gwardii, który aresztuje Świętoszka na rozkaz sprawiedliwego księcia.


"Krzyżacy" Henryk Sienkiewicz

Powieść-protest Henryka Sienkiewicza przeciwko germanizacyjnej polityce władz zaboru pruskiego, o wyraźnej i zamierzonej wymowie antyniemieckiej. Jej akcja rozgrywa się na przełomie XIV i XV wieku na pograniczu mazowiecko-krzyżackim. Na kanwie losów rodziny rycerza Juranda ze Spychowa i dziejów Zbyszka z Bogdańca przedstawił Sienkiewicz działania Zakonu Krzyżackiego, a w szerszym tle, zdarzenia i okoliczności poprzedzające zwycięską bitwę pod Grunwaldem. Ponadto Sienkiewicz każe głównemu bohaterowi, Zbyszkowi, wybierać pomiędzy dwiema pannami (ostatecznie jednak pomaga mu, uśmiercając Danuśkę). Opisując przygody swoich bohaterów pisarz daje wierne świadectwo średniowiecznej obyczajowości polskiej. Ciekawym eksperymentem jest język utworu oparty na... gwarze góralskiej Zakopanego. Najwspanialszy obraz batalistyczny w literaturze polskiej - zwycięstwo oręża polskiego pod Grunwaldem - Sienkiewicz odtworzył według opisów Jana Długosza, choć całości patronował również znany obraz Matejki.